Witamina D i witamina K

Witaminy to związki chemiczne niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, których nie potrafi on sam wytworzyć. Nic dziwnego, że współczesna medycyna przywiązuje coraz większą wagę do suplementacji tych substancji. Na szczególną uwagę zasługują dwie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, których jednoczesne przyjmowanie może przynieść korzyści – witamina D3 i witamina K2.

Witamina D

Budowa i właściwości

Witamina D to substancja rozpuszczalna w tłuszczach należąca do związków chemicznych o budowie steroidowej. W przyrodzie występuje głównie w dwóch formach: ergokalcyferolu (witaminy D2) spotykanego w organizmach roślinnych i grzybach oraz cholekalcyferolu (witaminy D3) charakterystycznego dla organizmów zwierzęcych.
Prekursorem aktywnej witaminy D u człowieka jest cholekalcyferol wytwarzany w skórze pod wpływem promieniowania UVB o długości fali 290-315 nm lub dostarczany z pokarmem. Ulega on następnie szeregowi przemian biochemicznych prowadzących początkowo do powstania 25-hydroksywitaminy D w wątrobie, a następnie do syntezy 1,25-dihydroksywitaminy D w nerkach. Ta ostatnia uznawana jest za najbardziej aktywną metabolicznie postać witaminy D.

Źródła

Oprócz endogennej produkcji w skórze człowiek czerpie witaminę D również z pokarmu. Cholekalcyferol występuje powszechnie w produktach pochodzenia zwierzęcego, a zwłaszcza w tłustych rybach i olejach rybnych. Największe stężenie tej substancji zawiera dorsz, śledź, makrela, sardynka, węgorz oraz łosoś. Istotne źródło pokarmowe stanowią również grzyby, żółtka jaj, wątróbka i nabiał. Ponadto w wielu krajach niektóre produkty spożywcze wzbogaca się w witaminę D na etapie produkcji. W Polsce należą do nich chociażby margaryny czy mleko dla niemowląt.

Funkcje

Kalcyferol wpływa głównie na stan układu szkieletowego, sprzyjając mineralizacji kości, zapewniając ich prawidłowy wzrost i odporność na uszkodzenia. Wiąże się z tym oczywiście udział witaminy D w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu, polegający na regulacji ich ilości wolno krążącej we krwi oraz zmagazynowanej w kościach czy innych częściach ciała. Prawidłowy przebieg tego procesu zapobiega przy okazji powstawaniu zwapnień w naczyniach, układzie moczowym czy innych strukturach, gdzie nie występują one w prawidłowych warunkach.
Witamina D wpływa również na prawidłowe funkcjonowanie mięśni. Odgrywa ona również niebagatelną rolę dla układu immunologicznego, wspierając go w walce z infekcjami.

Niedobór

Przewlekły niedobór witaminy D odbija się niekorzystnie na układzie kostnym, powodując krzywicę u dzieci, a osteomalację lub osteoporozę u dorosłych. Upośledzony zostaje również proces gojenia kości, częściej dochodzi do zwyrodnień i zniekształceń sylwetki oraz wypadania zębów.
Niepokrycie zapotrzebowania na witaminę D może również sprzyjać przewlekłemu zmęczeniu, obniżonej odporności na zakażenia, stanom depresyjnym, wypadaniu włosów, upośledzeniu gojenia ran czy bólom mięśniowo-stawowym.

Suplementacja

Współczesne wytyczne zalecają suplementację witaminy D wszystkim mieszkańcom krajów o klimacie umiarkowanym lub chłodnym, zwłaszcza w miesiącach jesienno-zimowych, gdy nasłonecznienie nie wystarcza do wytworzenia odpowiedniej ilości tej substancji w skórze. Obowiązujące w Polsce wytyczne podają następujące dawki zalecane¹:

• niemowlęta do 6. miesiąca życia: 400 IU/dobę
• niemowlęta od 6 do 12 miesiąca życia: 400-600 IU/dobę
• dzieci i nastolatki (1-18. rok życia): 600–1000 IU/dobę
• dorośli: 800–2000 IU/dobę

Powyższe dawki powinny być stosowane w okresie od września do kwietnia lub przez cały rok, jeśli synteza skórna jest niewystarczająca. Niektóre osoby powinny jednak suplementować witaminę D przez cały czas. Należą do nich:

• osoby w wieku podeszłym (> 65. roku życia): 800–2000 IU/dobę
• kobiety w ciąży i karmiące piersią: 1500–2000 IU/dobę co najmniej od II trymestru ciąży
• kobiety planujące ciążę: dawki zgodne z zaleceniami dla dorosłych
• osoby o ciemnej karnacji lub pracujące w nocy: 1000–2000 IU/dobę

Podane dawki należy zwiększyć dwukrotnie u osób otyłych.

Witamina K

Witamina K to kolejna substancja o niebagatelnym znaczeniu dla zdrowia człowieka. Po raz pierwszy opisana w 1929 roku jako związek wpływający na krzepliwość krwi, szybko okazała się warta szczególnej uwagi nie tylko jako antykoagulant, ale również regulator gospodarki wapniowej organizmu, wpływający chociażby na stan kości.

Podział i budowa chemiczna

Choć znana pod wspólną nazwą, witamina K to w rzeczywistości rodzina rozpuszczalnych w tłuszczach związków o nieco odmiennych właściwościach. Można wśród nich wyróżnić dwa główne typy: witaminę K1, zwaną również filochinonem, która występuje w organizmach roślinnych, oraz witaminę K2 , czyli grupę związków pochodzenia zwierzęcego określanych mianem menachinonów (MK). Pod względem budowy chemicznej oba typy uznaje się za pochodne 2-metylo-1,4-naftochinonu, różniące się jedynie łańcuchami bocznymi, które w przypadku menachinonów zawierają różną liczbę fragmentów izoprenoidowych – od 4 w MK-4 do 13 w MK-13.

Źródła

Witamina K1 powszechnie występuje w zielonych warzywach liściastych, a jej stężenie jest wprost proporcjonalne do zawartości chlorofilu w roślinie. Znakomite jej źródło stanowią rośliny z rodziny kapustowatych, takie jak jarmuż, brukselka, brokuł czy kapusta, ale też szpinak, sałata, rzeżucha, botwina czy pietruszka. Ponadto znaczne ilości filochinonu znaleźć można w tłuszczach roślinnych, a zwłaszcza w oliwie z oliwek, oleju sojowym czy oleju z nasion bawełny². Uważa się, że jest on w większym stopniu przyswajany przez ludzki organizm niż witamina K1 zawarta w warzywach, bowiem obecność tłuszczu w pokarmie poprawia absorpcję tej substancji w jelitach.

Menachinony występują natomiast w wątróbce wołowej, żółtkach jaj, tłuszczach zwierzęcych (maśle), a przede wszystkim we wszelkich produktach fermentacji bakteryjnej – twarogu, serach dojrzewających czy rozpowszechnionym w krajach azjatyckich natto (poddanych fermentacji nasionach soi).³

Witaminę K2 wytwarzają także bakterie zamieszkujące jelito grube człowieka², zaspokajając nawet 50% zapotrzebowania na tę substancję. Proces ten ulega jednak zaburzeniu chociażby po antybiotykoterapii czy w przebiegu chorób zapalnych jelit, a w pierwszych miesiącach życia, czyli zanim flora bakteryjna skolonizuje przewód pokarmowy, jest niewydolny.

Właściwości biochemiczne

W przeciwieństwie do wielu innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witamina K nie gromadzi się w dużych ilościach w ludzkim organizmie², lecz musi być dostarczana na bieżąco. Jej niewielkie magazyny znajdują się w wątrobie, która potrafi również częściowo zregenerować tę substancję w tzw. cyklu witaminy K, co umożliwia jej kilkakrotne wykorzystanie.

Przyswajalność i zapotrzebowanie

Przyswajalność zawartej w pożywieniu witaminy K wynosi około 15% i nieco wzrasta, gdy jest ona rozpuszczona w tłuszczu⁴. Dzienne zapotrzebowanie waha się natomiast w zależności od wieku i płci, wynosząc 2-2,5 μg/dzień w pierwszym roku życia, 55-75 μg/dzień u dzieci w wieku szkolnym, ok. 90 μg/dzień u dorosłych kobiet i ciężarnych oraz ok. 120 μg/dzień u dorosłych mężczyzn.

Funkcje biochemiczne i fizjologiczne

Mimo rozmaitych funkcji biologicznych pełnionych w ludzkim organizmie i różnicach w budowie, zarówno filo-, jak i menachinony odgrywają identyczną rolę w procesach biochemicznych – są kofaktorami w reakcji tzw. zależnej od witaminy K gamma-karboksylacji reszt kwasu glutaminowego. Umożliwia to białkom wiązanie jonów wapnia, co służy aktywacji tychże protein lub regulacji gospodarki wapniowej.⁵  

Obie formy witaminy K odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie układu krzepnięcia, karboksylują bowiem takie białka jak sprzyjające koagulacji czynniki krzepnięcia II, VII, IX i X (nazywane zbiorczo zależnymi od witaminy K), białka C i S o właściwościach przeciwzakrzepowych czy białko Z, które wzmaga czynność trombiny (aktywowanej formy II czynnika krzepnięcia), ułatwiając jej wiązanie się z błonami komórkowymi⁶. Wszystkie wyżej wymienione proteiny wytwarzane są w wątrobie, w stężeniach umożliwiających utrzymanie równowagi w układzie krzepnięcia – z jednej strony ochronę przed zagrażającą życiu zakrzepicą czy zatorowością, z drugiej – przed krwotokami i przerwaniem ciągłości naczyń krwionośnych. Aby prawidłowo pełnić te zadania, muszą jednak ulec aktywacji, która zachodzi właśnie dzięki filochinonowi.

Menachinony karboksylują natomiast tzw. białka zależne od witaminy K, które uczestniczą w regulacji gospodarki wapniowej, mają wpływ na stan kości i zapobiegają wapnieniu tkanek miękkich, na przykład ścian naczyń krwionośnych. Należą do nich:

• osteokalcyna – wytwarzana przez osteoblasty (komórki kościotwórcze) substancja przyczyniająca się do mineralizacji kości poprzez stymulowanie wytwarzania kryształów hydroksyapatytu;
• białko S, które oprócz funkcji antykoagulacyjnej zapobiega nadmiernemu rozkładowi kości przez osteoklasty (komórki kościogubne);
• białko Gla macierzy (MGP), regulujące mineralizację ścian naczyń krwionośnych, chrząstek, włókien elastycznych skóry i struktur oka;
• białko bogate w Gla (GRP)⁷ i periostyna⁸ – wytwarzane przez tkankę kostną i prawdopodobnie uczestniczące w jej procesach metabolicznych.

A zatem, witamina K2 to kolejna obok witaminy D substancja wywierająca istotny wpływ na stan kości w organizmie człowieka.

Co więcej, karboksylacja z udziałem witaminy K aktywuje również tzw. specyficzne białko zatrzymania wzrostu 6 (Gas6)⁹, uczestniczące w regulacji takich procesów jak fagocytoza, wzrost i podziały komórki czy adhezja komórkowa. Uważa się, że odgrywa ono rolę w rozwoju takich patologii jak miażdżyca, nowotwory czy przewlekłe stany zapalne.

Niedobór witaminy K

Niedobór witaminy K u zdrowych dorosłych obserwuje się niezwykle rzadko. Narażone są w zasadzie tylko osoby przyjmujące doustne antykoagulanty (np. warfarynę) i cierpiące na choroby wątroby lub zespół złego wchłaniania z powodu mukowiscydozy czy nieswoistych chorób zapalnych jelit. Deficyt witaminy K zdarza się natomiast często u noworodków i niemowląt w pierwszych miesiącach życia, zwłaszcza jeśli otrzymują jedynie mleko matki – znacznie uboższe w witaminę K niż gotowe mieszanki – oraz jeśli matka przyjmowała w czasie ciąży leki przeciwpadaczkowe.

Taki niedobór może mieć dramatyczne skutki, z krwawieniem wewnątrzczaszkowym włącznie, dlatego w wielu krajach stosuje się rutynową profilaktykę pod postacią jednorazowego domięśniowego podania witaminy K tuż po urodzeniu. U dorosłych objawy zwykle przebiegają łagodniej – jako krwawienie z nosa, dziąseł czy łatwe siniaczenie się.

Korzyści z suplementacji

Liczne prace naukowe wykazały, iż nawet gdy niedobór witaminy K nie występuje, warto rozważyć jej suplementację, zwłaszcza po 50. roku życia.

Przeprowadzone w Rotterdamie badanie, którego wyniki opublikowano w 2004 roku, wykazało, iż systematyczne, wysokie spożycie witaminy K2 zmniejsza ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i wapnienia tętnic o ponad 50% u osób w wieku powyżej 55 lat.¹⁰ Podobnego efektu nie zaobserwowano dla filochinonu. Autorzy tłumaczą odnotowane zjawisko faktem, iż aktywacja białka Gla macierzy przez witaminę K2 zapobiega odkładaniu się wapnia wewnątrz naczyń krwionośnych, zapewniając im większą elastyczność i odporność na uszkodzenia.

Potencjalne korzyści z suplementacji witaminy K2 odnieść mogą zwłaszcza kobiety w wieku pomenopauzalnym. Dwa niezależne badania udowodniły, że substancja jest w stanie powstrzymać rozwój osteoporozy. Wykazano, iż u Japonek systematycznie spożywających natto (potrawę z fermentowanych ziaren soi bogatą w menachinon 7) gęstość mineralna kości nie zmieniła się na przestrzeni trzech lat.¹¹ U Europejek suplementujących witaminę K2 przez trzy lata odnotowano natomiast utrzymanie zawartości mineralnej i wytrzymałości kości oraz poprawę ich geometrii.¹² Menachinon może więc hamować powstawanie zmian osteoporotycznych, a w Japonii preparat zawierający jedną z jego postaci jest już stosowany w terapii tego schorzenia.

Jednak korzyści z suplementacji witaminy K2 zaobserwowano również u dzieci przed okresem pokwitania.¹³ Jej przyjmowanie usprawniało bowiem karboksylację osteokalcyny, wpływając korzystnie na proces mineralizacji kości i poprawiając jakość tkanki kostnej.

Menachinon 7 (MK-7) – najkorzystniejsza metabolicznie forma witaminy K

Nie ulega wątpliwości, że przyjmowanie dodatkowych dawek witaminy K2 może przynieść liczne korzyści osobom w każdym wieku. Problemem pozostaje więc jedynie dobór odpowiedniego preparatu. Na szczęście naukowcy służą pomocą i w tej kwestii. Liczne badania właściwości filo- i menachinonów wykazały, iż korzystny wpływ na układ kostny i sercowo-naczyniowy wykazują głównie te drugie. Spośród nich na szczególna uwagę zasługuje menachinon 7 (MK-7).

Spośród wszystkich postaci witaminy K2, MK-7 cechuje się zdecydowanie najkorzystniejszymi dla zdrowia właściwościami. Nie tylko łatwo przyswaja się ona z przewodu pokarmowego, ale i długo utrzymuje w krwiobiegu – jej czas półtrwania w osoczu wynosi 72 godziny³ (dla porównania czas półtrwania MK-4 wynosi jedynie 4 godziny). Powszechnie występuje ona w produktach spożywczych, stanowiąc cenny składnik wszystkich pokarmów podlegających fermentacji bakteryjnej (np. serów dojrzewających, twarogu czy, przede wszystkim, natto).

Systematycznie przyjmowany w zwiększonych ilościach, kumuluje się w organizmie w ośmiokrotnie wyższych stężeniach niż szybciej rozkładany filochinon¹⁴, efektywnie aktywując białka zależne od witaminy K, ale też w razie potrzeby stanowiąc substrat do syntezy innych MK. Co więcej, do rozpoczęcia procesów biochemicznych niezbędne są znacznie mniejsze stężenia MK-7 niż np. MK-4⁴. Należy jednak pamiętać, iż aktywność biochemiczną wykazuje jedynie forma trans menachinonu 7.

Korzyści z jednoczesnego suplementowania witaminy D3 i K2 MK-7

Choć często pomija się wpływ witaminy K2 na metabolizm układu ruchu, doniesienia naukowe wskazują, iż nie tylko odgrywa ona istotną rolę w mineralizacji i naprawie kości, ale i wykazuje w tych procesach synergizm z witaminą D3.^15,16 

Prowadzone we włoskim mieście Ancona badania udowodniły, że w warunkach in vitro jednoczesna suplementacja obu witamin sprzyja różnicowaniu mezenchymalnych komórek macierzystych w osteoblasty, czyli komórki kościotwórcze, poprzez aktywację specyficznych dla nich genów. Połączone działanie witamin D i K może więc odgrywać istotną rolę w procesach naprawczych kości po ich uszkodzeniach, gdyż osteoblasty są niezbędne dla prawidłowej regeneracji tkanki kostnej. Kosuplementacja zwiększała również ekspresję genów kodujących inne białka odpowiedzialne za mineralizację kości i tworzenie nowych naczyń krwionośnych: czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF), insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF1) czy różnicującego czynnika wzrostu 10 (GDF10). Wyniki sugerują więc, że ograniczenie się do przyjmowania wyłącznie jednej witaminy może spowalniać procesy regeneracyjne w kościach.17 

Jednoczesna suplementacja witaminy D3 i K2 pozwala więc na dłużej zachować zdrowie kości i układu sercowo-naczyniowego. Biorąc pod uwagę te doniesienia i wychodząc naprzeciw potrzebom konsumentów, marka Bene Vobis stworzyła suplement zawierający 2000 UI witaminy D3, oraz 100 μg menachinonu 7 (witaminy K2 MK-7), a więc dawki pokrywające dzienne zapotrzebowanie dorosłych na obie te substancje. Ponadto, aby pozostać w zgodzie z wytycznymi dotyczącymi suplementacji witaminy D u osób z otyłością, powstał również preparat zawierający podwójną dawkę tej substancji, czyli 4000 UI, w połączeniu z 100 μg menachinonu 7. Jest on przeznaczony dla otyłych dorosłych i seniorów.

Do produkcji suplementu Bene Vobis zastosowaliśmy najwyższej jakości substraty:

witamina K2 – preparat VitaMK7® cieszącej się znakomitą renomą włoskiej marki Gnosis.
Witamina D – szwajcarskiej firmy DSM

VitaMK7 marki Gnosis – najlepsza witamina K2 na rynku

Gnosis czerpie z ponadtysiącletniej japońskiej tradycji spożywania natto – gotowanych ziaren soi w naturalnym środowisku poddanych fermentacji przez bakterie ze szczepu Bacillus subtilis subsp. subtilis. Wytwarzany w ten sposób menachinon 7 zawiera wyłącznie aktywną metabolicznie formę trans oraz cechuje się wysoką trwałością i odpornością na czynniki zewnętrzne. Gnosis odtwarza ten niezwykły proces w warunkach laboratoryjnych, wykorzystując dokładnie ten sam, wyizolowany z natto szczep bakterii oraz dbając o wysoką jakość i bezpieczeństwo produktu dzięki takim nowoczesnym metodom jak wysokosprawna chromatografia cieczowa, spektroskopia masowa czy spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego.

W przeciwieństwie do syntetycznie produkowanej witaminy K2, podczas tworzenia VitaMK7 powstają niemal wyłącznie izomery trans menachinonu 7, dzięki czemu nie wymaga on agresywnego oczyszczania z zastosowaniem silnych rozpuszczalników chemicznych ani nie zawiera zanieczyszczeń chemicznych niewiadomego pochodzenia. Taka metoda nie tylko jest bliska naturze, przyjazna środowisku i wolna od GMO, ale i zapewnia najwyższą na rynku, wynoszącą ponad 99% czystość preparatu.

VitaMK7 spełnia również wszelkie wymogi dotyczące bezpieczeństwa oraz cechuje się niezwykle wysoką trwałością. W temperaturze pokojowej preparat zachowuje właściwości przez około trzy lata. Cały proces produkcyjny został natomiast opatentowany przez Gnosis i odbywa się niezmiennie w jednym zakładzie, co gwarantuje oryginalność, bezpieczeństwo i najwyższą jakość produktu.

vitaMK7® jest zarejestrowanym znakiem towarowym Gnosis

Młyn Oliwski Sp. z o.o. posiada zgodę Gnosis na sygnowanie swojego produktu znakiem towarowym vitaMK7®

>Kliknij by przejść do produktów z vitaMK7®

Bibliografia

1. J. Walczyk, „Wytyczne suplementacji witaminy D – skrót aktualnych zaleceń”, Diabetologia – Medycyna Praktyczna dla lekarzy, 13.11.2013

2. M. J. Shearer, P. Newman, „Recent trends in the metabolism and cell biology of vitamin K with special reference to vitamin K cycling and MK-4 biosynthesis”, Journal of Lipid Research, 03.2014

3. T. Sato, L. J. Schurgers, K. Uenishi, „Comparison of menaquinone-4 and menaquinone-7 bioavailability in healthy women”, Nutrition Journal, 2012

4. M. J. Shearer, X. Fu, S. L. Booth, „Vitamin K Nutrition, Metabolism, and Requirements: Current Concepts and Future Research”, Advances in Nutrition, 03.2012

5. F. Bruge, T. Bacchetti, F. Principi, G. P. Littarru, L. Tiano, „Olive oil supplemented with menaquinone-7 significantly affects osteocalcin Carboxylation”, British Journal of Nutrition, 2011

6. J.-K. Tie, D. W. Stafford, „Structural and functional insights into enzymes of the vitamin K cycle”, Journal of Thrombosis and Heamostasis, 2016

7. C. S.B. Viegas, S. Cavaco, P. L. Neves, A. Ferreira, A. Joa, M. K. Williamson, P. A. Price, M. L. Cancela, D. C. Simes, „Gla-Rich Protein Is a Novel Vitamin K-Dependent Protein Present in Serum That Accumulates at Sites of Pathological Calcifications”, The American Journal of Pathology, 12.2009

8. D. L. Coutu, J. Hui Wu, A. Monette, G.-E. Rivard, M. D. Blostein, J. Galipeau, „Periostin, a member of a novel family of vitamin K-dependent proteins, is expressed by mesenchymal stromal cells”, Journal of Biological Chemistry, 06.2008

9. L. Bellido-Martin, P. G. de Frutos, „Vitamin K-dependent actions of Gas6”, Vitamines and Hormones, 2008

10. J. M. Geleijnse, C. Vermeer, D. E. Grobbee, L. J. Schurgers, M. H. J. Knapen, I. M. van der Meer, A. Hofman, J. C. M. Witteman, „Dietary Intake of Menaquinone Is Associated with a Reduced Risk of Coronary Heart Disease: The Rotterdam Study”, Journal of Nutrition, 11.2004

11. Y. Ikeda, M. Iki, A. Morita, E. Kajita, S. Kagamimori, „Intake of Fermented Soybeans, Natto, Is Associated with Reduced Bone Loss in Postmenopausal Women: Japanese Population-Based Osteoporosis (JPOS) Study”, Journal of Nutrition, 05.2006

12. M. H. J. Knapen & L. J. Schurgers & C. Vermeer, „Vitamin K2 supplementation improves hip bone geometry

    and bone strength indices in postmenopausal women”, Osteoporosis International, 18.07.2007

13. M. J. H. van Summeren, L. A. J. L. M. Braam, M. R. Lilien, L. J. Schurgers, W. Kuis, C. Vermeer, „The effect of menaquinone-7 (vitamin K2) supplementation on osteocalcin carboxylation in healthy prepubertal children”, British Journal of Nutrition, 2009

14. L. J. Schurgers, K. J. F. Teunissen, K. Hamulyak, M. H. J. Knapen, H. Vik, C. Vermeer, „Vitamin K-containing dietary supplements: comparison of synthetic vitamin K1 and natto-derived menaquinone-7”, Blood, 15.04.2007

15. S. Hyeon Je, N.-S. Joo, B-h. Choi, K.-M. Kim, B.-T. Kim, S.-B. Park, D.-Y. Cho, K.-N. Kim, D.-J. Lee, „Vitamin K Supplement Along with Vitamin D and Calcium Reduced Serum Concentration of Undercarboxylated Osteocalcin While Increasing Bone Mineral Density in Korean Postmenopausal Women over Sixty-Years-Old”, Journal of Korean Medical Science, 08.2011

16. A. J. van Ballegooijen, S. Pilz, A. Tomaschitz, M. R. Gruebler, N. Verheyen, „The Synergistic Interplay between Vitamins D and K for Bone and Cardiovascular Health: A Narrative Review”, International Journal of Endocrinology, 2017

17. A. Gigante, F. Brugè, S. Cecconi, S. Manzotti, G. P. Littarru, L. Tiano, „Vitamin MK-7 enhances vitamin D3-induced osteogenesis in hMSCs: modulation of key effectors in mineralization and vascularization”, Journal of Tissue Engineering and Regenerative Medicine, 2012